شیوع بيماري هاي مشترك حيوان و انسان در خراسان شمالی/ کمبود اعتبار چالش اصلی است

به گزارش خبرنگار مهر، خلاف تصور برخي از صاحب نظران مبني بر اين كه با روند چشمگير پيشرفت دانش پزشكي، بيماري هاي عفوني واگير تا اندازه زيادي مهار شده و مشكل چنداني براي نظام بهداشتي و سلامت مردم به حساب نمي آيد، با اين حال ملاحظه مي شود كه بيماري هاي نوپديد و بازپديد و برخي از بيماري هاي قابل انتقال از حيوانات به انسان كه پيش از اين به مناطق خاصي محدود مي شد، امروزه ‌به طور قابل توجهي در حال ظهور و گسترش است و همه گيري هاي جهاني آن ها مرزهاي بسياري از کشورها را در نورديده است و تلفات جاني و مالي فراواني را هم در جوامع انساني و هم در جمعيت دام و طيور پديد مي آورد.

جنون گاوي، آنفلوانزاي فوق حاد پرندگان، همه گيري جهاني سارس، ویروس تازه شايع مرس، سالک و لشمانيوز، هاری و تب خونريزي دهنده کريمه کنگو، همگي در زمره بيماري هاي مهلک و واگيرداري به شمار مي آيند که  قابليت سرايت گسترده، تلفات بالا، مبارزه و کنترل دشوار و بالاخره، خسارات هنگفت اقتصادي و تبعات طولانی مدت بهداشتی و اجتماعی، آن ها را به پديده هايي هولناک مبدل کرده است.

اين بيماري ها و امراض فراوان ديگري، در زمره بيماري هايي قرار مي گيرند که از آن ها به عنوان"زئونوز" يا بیماری های مشترك و قابل انتقال بين حيوان و انسان ياد مي شود.

بر اساس يافته هاي پژوهشگران، دست کم نیمی از بيماري هاي انسان منشاء حيواني دارد يا بين حيوانات و انسان مشترک است. بسياري از اين بيماري هاي مشترک نيز شامل امراضي مي شود که مخاطراتي جدي براي جوامع محسوب مي شود و کنترل يا درمان آن ها بسيار مشکل است.

شعار روز جهانی بهداشت در سال جاری هم که با 18 فروردین مصادف بود،"گزش کوچک؛ تهدید بزرگ" عنوان شد تا نشان دهنده يکی از برجسته ترین اولویت های بهداشت عمومی باشد. در واقع، این شعار نمایانگر اهمیت وافر بیماری هایی است که توسط حشرات و سایر ناقلین منتقل می شود و از یاد نبریم که بسياری از این قبیل امراض هم در زمره بیماری های مشترک بین حیوان و انسان دسته بندی می شود.

با توجه به اهميت فزاينده مبارزه با اين بيماري ها، با تصويب دبيرخانه شوراي فرهنگ عمومي در سال 83، سيزدهم تيرماه هر سال به عنوان روز ملي مبارزه با بيماري هاي قابل انتقال بين حيوان و انسان نام گذاري شد.

بدين ترتيب و با نام گذاري چنين روزي و هفته متعاقب آن به عنوان روز ملي و هفته مبارزه با بيماري هاي قابل انتقال بين انسان و حيوان، در واقع تلاش شده است تا توجه افکار عمومي، اصحاب رسانه و دست اندرکاران حوزه بهداشت و سلامت جامعه به اين مقوله حائز اهميت بيش از پيش جلب شود. حال بگذريم كه چنين مناسبتي امسال در بسياري از تقويم ها گنجانده نشده است كه جاي تأمل بسيار دارد.

دامداري هاي سنتي، يك چالش بهداشتي بزرگ

بر مبناي آمار ارائه شده از سوي سازمان بهداشت جهاني، از هزار و 709 عامل بيماري زاي شناخته شده 832 ميكروب از حيوانات به انسان منتقل مي شود که حدود نيمي از عوامل شناخته شده مسبب بيماري ها را شامل مي شود. برابر آمار ديگري، بيشتر از 61 درصد بيماري هاي عفوني و 72 درصد بيماري هاي نوظهور و نوپديد، زئونوز هستند.

محمد كامراني، کارشناس ارشد بهداشت و كنترل بيماري ها در این زمینه در گفتگو با خبرنگار مهر، با اشاره به اهميت وافر مبارزه با بيماري هاي قابل سرايت از حيوانات به انسان مي گويد: آمار بيماري هاي زئونوز به طور معمول در مناطق روستايي و شهرهاي کوچک بيشتر است که دليل اصلي آن هم شيوه خاص زندگي مردم ساکن اين مناطق و ارتباط بسيار نزديک جوامع انساني با حيوانات محسوب مي شود.

وي با اشاره به غلبه زندگي روستايي به شهري در استاني مثل خراسان شمالي اضافه می کند: وقوع موارد بالاي حيوان گزيدگي و گزش با نيش پشه سالک در بخش هايي از استان، ضرورت واکسيناسيون سگ هاي قلاده دار، جمع آوري و معدوم سازي سگ هاي ولگرد و تخريب کانون هاي تجمع و تخم گذاري پشه هاي بيماري زا را به مردم و مسئولان گوشزد مي کند.

وي هم چنين نظارت بر اماکن توليد و عرضه فرآورده هاي دامي و ترويج فرهنگ مصرف فرآورده هاي لبني پاستورريزه را گام مهمي در کنترل شيوع امراضي مثل تب مالت بر مي شمرد.

کامرانی می گوید: به دليل فراواني واحدهاي سنتي پرورش دام در استان، کانون هاي اصلي اين قبيل بيماري ها به خصوص سالک و لشمانيوز احشايي، تب مالت، سياه زخم و کيست هيداتيک در شهرستان هاي اسفراين، بجنورد و شيروان مشاهده مي شود.

نادر نيك پرست، معاون بهداشتي دانشگاه علوم پزشكي و خدمات بهداشتی و درمانی خراسان شمالي هم در گفتگو با خبرنگار مهر، با اذعان به اين نكته كه اين استان از نظر شيوع بيماري هاي قابل انتقال بين حيوانات و انسان جزو استان هاي داراي مشكل زياد محسوب مي شود،‌ به برنامه هاي مشترك اين دانشگاه با سازمان دامپزشكي براي مبارزه با اين امراض اشاره مي كند.

وي تب مالت، حيوان گزيدگي و سياه زخم را به عنوان مهم ترين اين بيماري ها در استان ياد مي كند و می افزاید:‌ ما براي مقابله با اين بيماري ها، اقدامات عملياتي، آموزشي و ترويجي خود را به هفته ملي مبارزه با بيماري هاي مشترك محدود نكرده ايم و برنامه هاي ترويجي و عملياتي با هماهنگي اداره هاي دامپزشكي به طور مستمر در سراسر استان به ويژه در مناطق روستايي انجام مي شود.

دامپزشكي، محروم از اعتبارات حوزه سلامت

خراسان شمالي با دارا بودن بيش از دو ميليون رأس انواع دام سبک و قريب به 80 هزار رأس دام سنگين، يکي از کانون هاي اصلي پيشه دامپروري در کشور محسوب مي شود.

اين استان هم چنين در مسير مهاجرت هزاران پرنده اي قرار دارد که هر سال با فرارسيدن سرماي سهمگين سيبري، ايران و بعضي کشورهاي خاورميانه و شاخ آفريقا را براي گذران زمستان بر مي گزينند.

مجاورت و نزديکي اين استان با دو کشور ترکمنستان و افغانستان نيز عامل ديگري است که بالقوه مي تواند سرايت بيماري هاي واگيردار را به اين خطه به همراه بياورد.

اين توضيحات گوياي واقعيتي است که در صورت کم توجهي به آن، تبعات و پيامدهاي ناخوشايندي را به همراه خواهد آورد و نه تنها مي تواند سلامت جمعيت دامي و طيور استان و سرمايه گذاري هاي صورت گرفته در اين عرصه، بلکه حتي ايمني و سلامت مردم را در معرض تهديد قرار دهد.

علی اصغر شریفی، مدیرکل دامپزشکی خراسان شمالی در گفتگو با خبرنگار مهر، با اشاره به شيوع گسترده بعضي بيماري هاي نوظهور و باز پديد طي دو دهه اخير در سراسر دنيا تصريح مي کند: تبعات ناگوار انتشار بيماري هاي مشترک و خطر آن ها براي بهداشت عمومي، رفاه اقتصادي و امنيت غذايي جامعه از راه کاهش توليد در بخش دام و طيور، اهميت توجه به اين مقوله و ضرورت ارائه راهکارهاي مؤثر علمي و عملي از جانب سازمان ها و نهادهاي متولي و نيز تقويت نگاه مبتني بر هم افزايي و همکاري بين بخشي متصديان را به همگان گوشزد مي کند.

وي مي افزايد: جامعه دامپزشکي دوشادوش جامعه پزشکي فعاليت هاي گسترده اي در زمينه حفظ و ارتقاي سطح عمومي بهداشت جامعه دارد و مراقبت و پيشگيري از اين بيماري ها به خصوص کنترل و مبارزه با امراض هاري، سياه زخم، سل، تب مالت، آنفلوانزاي طيور و سالک با انجام طرح هايي نظير واکسيناسيون سراسري گله هاي دام و طيور، پايش مستمر اماکن و فرآورده هاي دامي و کنترل کانون هاي بيماري از اين جمله است.

شریفی با اشاره به وجود پست های قرنطينه دامي ثابت و سيار در منطقه و نيز اجراي طرح هاي سالانه واکسيناسيون، برنامه هاي دامپزشكي استان در عرصه مبارزه با اين بيماري ها را يادآور مي شود.

وی مي گويد: از مجموع عمليات سالانه واکسيناسيون و مبارزه با بيماري هاي دامي نزديک به 42 درصد به بيماري هاي قابل انتقال بين حيوانات و انسان مربوط است.

شریفی اضافه می کند: در بحث نظارت سازمان دامپزشکي بر بهداشت عمومي نيز صددرصد بازرسي هاي انجام شده از فرآورده هاي خام دامي معطوف به ارتقاي بهداشت شهروندان است.

رضا رحيمي، رئيس شبكه دامپزشكي بجنورد نيز در گفتگو با خبرنگار مهر، با بيان اين كه كشور ما در يكي از پرخطرترين مناطق جهان به لحاظ شيوع و فراواني رخداد بيماري هاي قابل انتقال از دام به انسان قرار دارد،‌ عنوان مي كند: ‌بنا به اظهارنظر كارشناسي سازمان بهداشت جهاني،‌ در قرن 21 براي مبارزه با بيماري هاي عفوني انسان، بايد راه حل را بر مبناي كنترل و پيشگيري بيماري هاي قابل انتقال از حيوانات به انسان جستجو كرد؛ ‌زيرا در غير اين حالت،‌ 65 درصد عوامل عفوني انسان از اين گذرگاه انتقال مي يابد.

وي مهم ترين بيماري هاي قابل انتقال از دام به انسان در كشورمان را شامل بروسلوز يا تب مالت، سل،‌ هاري و شماري از عفونت هاي انگلي نظير كيست هيداتيك عنوان مي كند و مي افزايد: بعضي عفونت هاي منتقله از طريق فرآورده هاي غذايي با منشا دامي را نيز مي توان جزو اين دسته امراض طبقه بندي كرد.

رحيمي كه مهم ترين چالش مبارزه با اين بيماري ها را كمبود اعتبار سازمان دامپزشكي مي داند، تصريح مي كند: راه حل اين مسئله هم تخصيص قسمتي از اعتبارات حوزه سلامت به اين سازمان است و در همين راستا و با توجه به حجم بالاي عمليات دامپزشكي، كمبود نيرو در اين مجموعه به شدت احساس مي شود.

نقشه راه مبارزه با بيماري هاي مشترك

پيش از اين، كارشناسان و متوليان امور بهداشتي خراسان شمالی در تشريح ارزيابي خود از مهم ترين چالش هاي موجود در عرصه پيشگيري و کنترل بيماري هاي مشترک و قابل سرايت از حيوانات به انسان، به مواردي همانند وجود دامداري هاي سنتي فراوان، رواج استفاده از لبنيات محلي غيرپاستوريزه و نيز کمبود نيرو و بودجه پژوهشي و عملياتي اشاره داشته اند.

از سوي ديگر، به باور شماري از صاحبنظران اين عرصه، نبود ساماندهي درست نظام بهداشتي و دامپزشكي كشورهاي همجوار باعث شده است تا تلاش چندين و چند ساله دست اندركاران كشورمان در زمينه مهار بيماري هاي مشترك با موفقيت كامل همراه نباشد. از همين روست كه اكنون بيماري هايي مانند هاري، سالك، تب مالت، ‌تب خونريزي دهنده كريمه كنگو و ‌سياه زخم علاوه بر ايجاد تلفات انساني و حيواني هر ساله هزينه سنگين چند ده ميليارد توماني را هم بر بودجه عمومي كشور تحميل مي كند و با وجود چنين هزينه هايي هنوز اين بيماري ها در رأس معضلات بهداشتي برخي از استان ها قرار دارد.

با اين اوصاف و به استناد گفته هاي صاحبنظران، ترديدي نيست كه همکاري هاي بين بخشي، فصل مشترک مورد تأکيد عموم دست اندرکاران مبارزه و پيشگيري در حوزه بيماري هاي قابل انتقال بين انسان و حيوانات است، به باور اين افراد، تنها با همکاري نزديک بخش هاي دولتي و خصوصي دامپزشکي، همچنين تعامل گسترده دانشگاه هاي علوم پزشکي و مراکز بهداشتي و درماني، حفاظت محيط زيست، شهرداري ها و دهياري ها، جهاد کشاورزي و حتي صدا و سيما و ديگر رسانه هاست که مي توان به موفقيت بيشتر در اين زمينه دست يافت.